Quyền Của Người Biểu Diễn: Khái Niệm, Phạm Vi Bảo Hộ Và Quy Định Pháp Luật

Bạn muốn hiểu rõ về quyền của người biểu diễn – một trong những quyền liên quan quan trọng trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ? Bài viết này sẽ làm rõ khái niệm người biểu diễn, phạm vi bảo hộ các quyền của họ (bao gồm quyền nhân thân và quyền tài sản), cùng với những quy định pháp luật hiện hành tại Việt Nam. Nếu bạn là nghệ sĩ, nhà sản xuất hay bất kỳ ai quan tâm đến việc bảo vệ giá trị sáng tạo và công sức trong các cuộc biểu diễn, đây là thông tin không thể bỏ qua.

Người biểu diễn là ai?

Ngày 1 tháng 12 năm 2006, Chính phủ Việt Nam đã hoàn tất các thủ tục và chính thức trở thành thành viên của Công ước Rome – văn kiện quốc tế quan trọng về bảo hộ quyền của người biểu diễn, nhà sản xuất bản ghi âm, và tổ chức phát sóng.

Theo Điều 3 của Công ước Rome, người biểu diễn được định nghĩa là: “Các diễn viên, ca sĩ, nhạc công, vũ công và những người khác tham gia vào việc nhập vai, hát, đọc, ngâm, trình bày hoặc thể hiện các tác phẩm văn học và nghệ thuật.”

Tương tự, tại khoản 1 Điều 16 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (hiện hành), pháp luật Việt Nam cũng ghi nhận người biểu diễn là: “Diễn viên, ca sĩ, nhạc công, vũ công và những người khác trình bày tác phẩm văn học, nghệ thuật.”

Việc gia nhập Công ước Rome không chỉ khẳng định cam kết của Việt Nam trong việc hội nhập quốc tế về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, mà còn tạo hành lang pháp lý quan trọng để bảo vệ quyền lợi chính đáng của người biểu diễn trong các hoạt động nghệ thuật, biểu diễn và sáng tạo.

Ngoài ra người dùng có thể tìm hiểu thêm một số nội dung liên quan khác như:

• Sử dụng tác phẩm đã công bố: Những điều cần biết theo pháp luật Việt Nam
• Tác phẩm phái sinh: Định nghĩa, quyền tác giả và lưu ý pháp lý
• Vi phạm bản quyền âm nhạc là gì? Cách biết và phòng tránh

Quyền của người biểu diễn là gì?

Theo quy định tại khoản 9 Điều 1 của Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ năm 2022, người biểu diễn được pháp luật bảo hộ với hai nhóm quyền cơ bản đối với cuộc biểu diễn của mình, bao gồm: quyền nhân thân và quyền tài sản.

Quyền nhân thân

Người biểu diễn có các quyền nhân thân sau đây:

• (1) Được giới thiệu tên khi biểu diễn, cũng như khi phát hành bản ghi âm, ghi hình hoặc phát sóng cuộc biểu diễn;
• (2) Có quyền bảo vệ sự toàn vẹn của hình tượng biểu diễn, không cho phép bất kỳ ai xuyên tạc, sửa đổi, cắt xén dưới bất kỳ hình thức nào nếu điều đó gây phương hại đến danh dự, uy tín của người biểu diễn.

Quyền tài sản

Người biểu diễn có quyền độc quyền thực hiện hoặc cho phép tổ chức, cá nhân khác thực hiện các quyền tài sản sau:

• (3) Định hình cuộc biểu diễn trực tiếp của mình trên bản ghi âm, ghi hình;
• (4) Sao chép trực tiếp hoặc gián tiếp, toàn bộ hoặc một phần cuộc biểu diễn đã được định hình bằng bất kỳ phương tiện hoặc hình thức nào;
• (5) Phát sóng, truyền đạt đến công chúng cuộc biểu diễn chưa được định hình, ngoại trừ khi cuộc biểu diễn đó nhằm mục đích phát sóng;
• (6) Phân phối hoặc nhập khẩu để phân phối đến công chúng bản gốc hoặc bản sao định hình cuộc biểu diễn dưới hình thức hữu hình;
• (7) Cho thuê thương mại đến công chúng bản gốc hoặc bản sao cuộc biểu diễn đã được định hình, kể cả khi bản ghi này đã được phân phối bởi người biểu diễn hoặc có sự cho phép của họ;
• (8) Phát sóng hoặc cung cấp bản định hình cuộc biểu diễn đến công chúng theo cách họ có thể truy cập tại thời gian và địa điểm do chính họ lựa chọn.

Lưu ý:

• Trong trường hợp người biểu diễn không đồng thời là chủ sở hữu quyền đối với cuộc biểu diễn, người đó vẫn được hưởng đầy đủ quyền nhân thân (mục 1 và 2).
• Các quyền tài sản (từ mục 3 đến 8) sẽ thuộc về chủ sở hữu quyền đối với cuộc biểu diễn (nếu không phải là người biểu diễn trực tiếp).

Việc quy định rõ ràng các quyền này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của người biểu diễn mà còn góp phần xây dựng một môi trường sáng tạo lành mạnh, công bằng và chuyên nghiệp trong ngành công nghiệp biểu diễn và giải trí.

Nghĩa vụ của người biểu diễn

Người diễn viên không chỉ là chủ thể sáng tạo trong ngành công nghiệp giải trí mà còn có vai trò quan trọng trong việc tuân thủ và thực thi các quy định về quyền liên quan. Việc thực hiện đúng các nghĩa vụ này góp phần đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành, đồng thời bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.

Tuân thủ quy định pháp luật về quyền liên quan

Diễn viên có trách nhiệm tuân thủ đầy đủ các quy định của pháp luật liên quan đến quyền của tác giả, người biểu diễn, nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình và tổ chức phát sóng. Việc sử dụng, trình diễn hoặc khai thác bất kỳ tác phẩm nào phải dựa trên cơ sở hợp pháp, có sự đồng ý hoặc cấp phép từ các chủ thể quyền tương ứng.

Tôn trọng quyền của tác giả và nhà sản xuất

Trong quá trình hoạt động nghệ thuật, diễn viên cần đặc biệt lưu ý đến việc tôn trọng quyền của các tác giả và nhà sản xuất. Việc sử dụng các kịch bản, âm nhạc, hình ảnh hay tư liệu khác cần có sự cho phép rõ ràng, nhằm bảo đảm quyền lợi chính đáng của các bên, khuyến khích sáng tạo và đầu tư trong lĩnh vực văn hóa – nghệ thuật.

Bảo vệ quyền lợi của đồng nghiệp và cộng sự

Diễn viên có nghĩa vụ ứng xử công bằng và tôn trọng quyền lợi của các cá nhân, tổ chức cùng tham gia vào quá trình sáng tạo và sản xuất tác phẩm. Điều này bao gồm việc không vi phạm quyền biểu diễn, quyền nhân thân hoặc tài sản của các đồng nghiệp, cũng như góp phần xây dựng môi trường nghệ thuật lành mạnh, hỗ trợ lẫn nhau.

Hợp tác với cơ quan quản lý và tổ chức đại diện

Trong việc thực thi quyền liên quan, diễn viên cần chủ động hợp tác với các cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức đại diện quyền tập thể khi cần thiết. Việc cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác và hỗ trợ các hoạt động kiểm tra, giám sát hoặc giải quyết tranh chấp là hành vi thể hiện trách nhiệm nghề nghiệp và pháp lý.

Minh bạch trong các hợp đồng và thỏa thuận

Diễn viên cần đảm bảo mọi hợp đồng, thỏa thuận liên quan đến quyền biểu diễn và quyền liên quan được thực hiện một cách minh bạch, công khai và bình đẳng. Các điều khoản về phân chia quyền lợi, thời hạn sử dụng, hình thức khai thác… phải được thể hiện rõ ràng nhằm tránh phát sinh tranh chấp và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bản thân cũng như các bên liên quan.

Tuân thủ đạo đức nghề nghiệp

Cuối cùng, việc giữ gìn đạo đức nghề nghiệp là yếu tố cốt lõi trong hành xử của người diễn viên. Không tham gia vào các hoạt động vi phạm như gian lận quyền tác giả, trình diễn trái phép, sao chép bất hợp pháp… là cách thể hiện sự chuyên nghiệp, bảo vệ uy tín cá nhân và góp phần gìn giữ hình ảnh tích cực cho toàn ngành.

Thông qua việc tuân thủ các nghĩa vụ trên, diễn viên không chỉ bảo vệ được quyền lợi cá nhân mà còn góp phần xây dựng một thị trường giải trí minh bạch, công bằng và phát triển bền vững.

Quy trình đăng ký bảo hộ quyền liên quan cho người biểu diễn

Bước 1: Nộp hồ sơ

Căn cứ theo quy định tại Điều 34 Nghị định số 22/2018/NĐ-CP, chủ sở hữu quyền liên quan có thể trực tiếp hoặc ủy quyền cho tổ chức, cá nhân khác tiến hành nộp 01 bộ hồ sơ đăng ký quyền liên quan tại một trong các địa điểm sau:

• Cục Bản quyền tác giả – Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch;
• Văn phòng đại diện của Cục Bản quyền tác giả tại TP. Hồ Chí Minh hoặc TP. Đà Nẵng.

Lưu ý: Trường hợp tổ chức, cá nhân nước ngoài có chương trình biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng được bảo hộ quyền liên quan tại Việt Nam (theo khoản 2 Điều 13 và Điều 17 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005), thì có thể trực tiếp hoặc thông qua tổ chức tư vấn, dịch vụ đại diện quyền liên quan để nộp hồ sơ đăng ký tại các cơ quan nêu trên.

Bước 2: Nhận kết quả

Căn cứ vào Điều 52 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 (được sửa đổi, bổ sung bởi Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ năm 2022):

Trong vòng 15 ngày làm việc kể từ ngày tiếp nhận hồ sơ hợp lệ, cơ quan quản lý nhà nước về quyền liên quan có trách nhiệm cấp Giấy chứng nhận đăng ký quyền liên quan cho người nộp hồ sơ.

Trường hợp từ chối cấp Giấy chứng nhận, cơ quan có thẩm quyền phải thông báo bằng văn bản, nêu rõ lý do từ chối, gửi đến người nộp hồ sơ.

Biện pháp bảo vệ quyền của người biểu diễn

Phương thức 1: Tự bảo vệ quyền lợi

Theo Điều 56 Nghị định 17/2023/NĐ-CP, người biểu diễn (hoặc chủ sở hữu quyền liên quan) có thể tự mình thực hiện hoặc ủy quyền cho tổ chức, cá nhân khác để bảo vệ quyền lợi của mình.

Cụ thể:

• Người biểu diễn có thể ủy quyền cho tổ chức đại diện tập thể quyền liên quan hoặc các tổ chức/cá nhân khác để thực hiện và bảo vệ quyền của mình theo quy định pháp luật.
• Bên được ủy quyền phải công khai thông tin để các tổ chức, cá nhân có nhu cầu sử dụng cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình,… có thể chủ động liên hệ, thỏa thuận việc khai thác, sử dụng.
• Các bên khai thác, sử dụng phải chủ động liên hệ với chủ sở hữu quyền hoặc bên được ủy quyền để thỏa thuận việc sử dụng, đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật.
• Mọi tranh chấp phát sinh liên quan đến quyền liên quan sẽ được giải quyết thông qua tòa án hoặc trọng tài theo quy định pháp luật.

Phương thức 2: Yêu cầu cơ quan nhà nước áp dụng các biện pháp bảo vệ

Căn cứ Điều 57 Nghị định 17/2023/NĐ-CP, khi quyền liên quan bị xâm phạm, người biểu diễn có thể yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền can thiệp bằng các biện pháp bảo vệ sau:

Biện pháp dân sự

• Áp dụng khi chủ thể quyền liên quan hoặc cá nhân, tổ chức bị thiệt hại yêu cầu xử lý hành vi xâm phạm, dù đã hoặc đang bị xử lý bằng hành chính hoặc hình sự.
  Giải quyết thông qua tòa án dân sự hoặc trọng tài thương mại.
• Các biện pháp có thể bao gồm: yêu cầu chấm dứt hành vi xâm phạm, xin lỗi công khai, bồi thường thiệt hại,…

Biện pháp hành chính

• Áp dụng khi hành vi xâm phạm rơi vào các trường hợp được quy định tại Điều 211 Luật SHTT, theo yêu cầu của:
  • Chủ sở hữu quyền liên quan;
  • Người bị thiệt hại;
  • Cơ quan có thẩm quyền phát hiện và xử lý vi phạm.
• Hình thức xử phạt: phạt tiền, tịch thu tang vật vi phạm, buộc khôi phục tình trạng ban đầu,…
• Căn cứ xử lý theo Luật Sở hữu trí tuệ và pháp luật xử phạt hành chính.

Biện pháp hình sự

• Áp dụng khi hành vi xâm phạm có dấu hiệu cấu thành tội phạm theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015.
• Thực hiện theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự và các văn bản liên quan.

Thế nào là xâm phạm quyền của người biểu diễn

Theo quy định tại Điều 35 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, các hành vi sau đây được coi là xâm phạm quyền của người biểu diễn:

Chiếm đoạt quyền của người biểu diễn

Tự ý khai thác, sử dụng cuộc biểu diễn như thể là của mình mà không có sự đồng ý của người biểu diễn hoặc không ghi nhận đúng quyền của họ.

Mạo danh người biểu diễn

Giả mạo tên tuổi hoặc hình ảnh của người biểu diễn để thực hiện hoặc khai thác cuộc biểu diễn, làm ảnh hưởng đến danh dự và quyền lợi chính đáng của họ.

Công bố, sản xuất, phân phối cuộc biểu diễn đã được định hình mà không có sự cho phép

Việc phát hành, phổ biến các bản ghi âm/ghi hình của một cuộc biểu diễn đã được định hình (đã được ghi lại) mà không có sự đồng ý của người biểu diễn là hành vi vi phạm nghiêm trọng quyền tài sản của họ.

Sửa chữa, cắt xén hoặc xuyên tạc cuộc biểu diễn

Thực hiện bất kỳ hành động nào nhằm thay đổi nội dung hoặc hình thức cuộc biểu diễn theo cách gây ảnh hưởng tiêu cực đến danh dự, uy tín, hình ảnh của người biểu diễn mà không được họ cho phép.

Sao chép hoặc trích ghép cuộc biểu diễn đã được định hình mà không có sự cho phép

Việc sao chép toàn bộ hoặc một phần, hoặc dùng đoạn trích từ bản ghi cuộc biểu diễn để phục vụ mục đích khác mà không được phép của người biểu diễn cũng bị coi là hành vi xâm phạm.

Phát sóng, phân phối, nhập khẩu bản định hình cuộc biểu diễn khi thông tin quản lý quyền bị thay đổi hoặc gỡ bỏ

Nếu tổ chức/cá nhân biết hoặc có cơ sở để biết rằng thông tin quản lý quyền số (ví dụ: watermark, metadata quyền tác giả) đã bị gỡ bỏ hoặc thay đổi, nhưng vẫn phát sóng, phân phối hoặc nhập khẩu các bản ghi cuộc biểu diễn, thì hành vi đó cũng cấu thành xâm phạm quyền.

Lưu ý:

Các hành vi trên không chỉ xâm phạm quyền tài sản và nhân thân của người biểu diễn mà còn có thể dẫn đến xử phạt hành chính, buộc bồi thường thiệt hại hoặc thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo tính chất và mức độ vi phạm.

Nếu bạn cần hỗ trợ viết văn bản tố cáo, khiếu nại hoặc tư vấn thêm về quy trình xử lý khi bị xâm phạm quyền biểu diễn, hãy liên hệ BH Media ngay để được tư vấn chi tiết nhé.

Lưu ý khi thực hiện quyền của người biểu diễn

Khi nào cần xin phép và trả tiền bản quyền cho quyền tài sản của cuộc biểu diễn?

Tổ chức, cá nhân khi khai thác, sử dụng một phần hoặc toàn bộ các quyền tài sản liên quan đến cuộc biểu diễn (như sao chép, phân phối, phát sóng…) phải:

• Có sự cho phép của chủ sở hữu quyền đối với cuộc biểu diễn;
• Trả tiền bản quyền và các quyền lợi vật chất khác (nếu có) cho chủ sở hữu theo quy định pháp luật hoặc theo thỏa thuận, nếu pháp luật không quy định cụ thể.

Các trường hợp ngoại lệ không cần xin phép và trả tiền bản quyền

Sao chép phục vụ kỹ thuật, không vì mục đích kinh tế độc lập

Không cần xin phép nếu hành vi sao chép tạm thời được thực hiện trong quá trình hoạt động của các thiết bị truyền phát trong mạng lưới giữa các bên thứ ba thông qua trung gian, không vì mục đích kinh tế độc lập, và bản sao sẽ bị xóa tự động, không có khả năng phục hồi. Cuộc biểu diễn phải được sử dụng một cách hợp pháp và đã được định hình.

Phân phối hoặc nhập khẩu bản định hình đã được phát hành hợp pháp

Không cần xin phép nếu bản gốc hoặc bản sao bản định hình cuộc biểu diễn đã được chủ sở hữu quyền thực hiện hoặc cho phép thực hiện việc phân phối đến công chúng. Các lần phân phối hoặc nhập khẩu tiếp theo bản định hình này cũng không cần xin phép lại.

Trường hợp ngoại lệ theo quy định của pháp luật về quyền tác giả và quyền liên quan

Không bị coi là hành vi xâm phạm nếu hành vi thuộc một trong các trường hợp ngoại lệ quy định tại khoản 7 và khoản 9 Điều 1 Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi 2022, bao gồm:

• Các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả (như trích dẫn hợp lý, sử dụng cho mục đích giáo dục, thư viện, nghiên cứu, không vì mục đích thương mại…);
• Các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả dành cho người khuyết tật;
• Các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền liên quan.

Trừ các trường hợp được pháp luật quy định là ngoại lệ, mọi hành vi sử dụng quyền tài sản đối với cuộc biểu diễn đều cần sự cho phép và phải thực hiện nghĩa vụ tài chính phù hợp. Việc sử dụng trái phép có thể dẫn đến xử lý dân sự, hành chính hoặc hình sự tùy theo mức độ vi phạm.

Việc hiểu rõ quyền của người biểu diễn không chỉ giúp nghệ sĩ bảo vệ quyền lợi chính đáng mà còn nâng cao ý thức tôn trọng bản quyền trong cộng đồng sáng tạo. Trong bối cảnh nội dung số phát triển mạnh mẽ, người biểu diễn cần chủ động đăng ký, khai thác và xử lý vi phạm bản quyền một cách hợp pháp. Nếu bạn đang tìm kiếm đơn vị hỗ trợ chuyên nghiệp trong việc bảo vệ quyền liên quan, BHMEDIA là đối tác uy tín, chuyên cung cấp dịch vụ tư vấn, đăng ký bản quyền và quản lý nội dung trên các nền tảng số như YouTube, Facebook, TikTok… giúp nghệ sĩ yên tâm phát triển sự nghiệp trong môi trường số an toàn và minh bạch.