Vi Phạm Bản Quyền Là Gì? Hiểu Đúng Để Tránh Rủi Ro Pháp Lý

Bạn đang lo lắng về vi phạm bản quyền và muốn hiểu đúng để tránh những rủi ro pháp lý không đáng có? Bài viết này sẽ giải thích rõ vi phạm bản quyền là gì, các hình thức vi phạm phổ biến, hậu quả pháp lý cùng với những lời khuyên hữu ích để bạn bảo vệ tài sản trí tuệ của mình và tránh vướng mắc vào các tranh chấp pháp lý. Nếu bạn là nhà sáng tạo nội dung hoặc người sử dụng tác phẩm, việc nắm vững thông tin này là cực kỳ quan trọng trong kỷ nguyên số.

Vi phạm bản quyền là gì?

Vi phạm bản quyền (hay còn gọi là sử dụng trái phép, sao chép lậu) là hành vi khai thác các tác phẩm được bảo vệ bởi luật bản quyền mà không có sự cho phép của chủ sở hữu quyền. Hành vi này xâm phạm các quyền độc quyền của chủ bản quyền, chẳng hạn như quyền sao chép, phân phối, trình diễn, trưng bày hoặc chuyển thể tác phẩm thành sản phẩm phái sinh. Chủ sở hữu bản quyền có thể là chính tác giả, nhà xuất bản hoặc một tổ chức/cá nhân được chuyển giao quyền hợp pháp.

Để bảo vệ quyền lợi, các chủ bản quyền thường sử dụng cả biện pháp pháp lý lẫn công nghệ nhằm ngăn chặn và xử lý hành vi xâm phạm. Các tranh chấp liên quan đến bản quyền thường được giải quyết thông qua thương lượng, gửi thông báo yêu cầu gỡ bỏ, hoặc tiến hành kiện tụng tại tòa án dân sự. Trong những trường hợp nghiêm trọng như vi phạm với quy mô thương mại lớn, đặc biệt có yếu tố làm giả, việc xử lý có thể chuyển sang hình sự.

Với sự phát triển của công nghệ số và sự phổ biến của Internet, các hành vi vi phạm bản quyền trở nên ẩn danh và lan rộng hơn bao giờ hết. Thay vì tập trung vào các cá nhân người dùng, nhiều ngành công nghiệp hiện nay chuyển trọng tâm sang việc mở rộng quy định pháp luật, xử lý các đơn vị trung gian như nhà cung cấp dịch vụ hoặc nền tảng công nghệ có vai trò hỗ trợ hoặc khuyến khích hành vi vi phạm của người dùng.

Tác động kinh tế của hành vi vi phạm bản quyền được đánh giá rất đa dạng, tùy thuộc vào từng lĩnh vực và bối cảnh. Dù vậy, phần lớn các chủ bản quyền, tổ chức đại diện ngành và cơ quan lập pháp đều xem đây là hành vi xâm phạm nghiêm trọng quyền sở hữu trí tuệ. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, việc gọi vi phạm bản quyền là “trộm cắp” bị cho là mang tính định kiến hoặc gây tranh cãi về mặt pháp lý, đặc biệt tại một số tòa án Hoa Kỳ.

Để nắm vững khái niệm và các loại cấp phép âm nhạc, bạn có thể tham khảo bài viết “Bản quyền là gì? Tất tần tật về luật bản quyền mới nhất 2025”. Bài viết này cung cấp thông tin chi tiết về bản quyền âm nhạc, các loại cấp phép và cách thức đăng ký bản quyền để bảo vệ tác phẩm của bạn.

Động cơ vi phạm bản quyền là gì?

Một số động cơ phổ biến dẫn đến hành vi vi phạm bản quyền bao gồm:

Giá cả: Nhiều người dùng không sẵn sàng hoặc không đủ khả năng chi trả mức giá mà nhà cung cấp hợp pháp yêu cầu, đặc biệt với sản phẩm số hoặc giải trí như nhạc, phim, phần mềm.

Thử trước khi mua: Người dùng muốn đánh giá chất lượng hoặc mức độ phù hợp của sản phẩm trước khi bỏ tiền mua, do lo ngại sản phẩm không xứng đáng với giá trị hoặc không đúng mong đợi.

Không có sẵn hợp pháp: Sản phẩm không được phát hành chính thức tại quốc gia, khu vực hoặc bằng ngôn ngữ của người dùng. Một số trường hợp bao gồm:

• Chưa được phân phối chính thức
• Bị gỡ khỏi thị trường
• Không bao giờ phát hành tại nơi đó
• Bị giới hạn địa lý về phát hành kỹ thuật số hoặc vận chuyển quốc tế

Trải nghiệm người dùng tốt hơn: Bản quyền hợp pháp thường đi kèm các hình thức kiểm soát như DRM, khóa vùng DVD/Blu-ray, hoặc quảng cáo bắt buộc… Trong khi bản sao trái phép loại bỏ các rào cản này, mang lại trải nghiệm thuận tiện hơn cho người dùng.

Chất lượng sản phẩm và hệ thống phân phối: Nền tảng chính thống đôi khi không đáp ứng được kỳ vọng của người dùng về chất lượng hình ảnh, âm thanh, tốc độ tải hoặc tính thân thiện của hệ thống mua sắm trực tuyến.

Ẩn danh: Người dùng có thể tải nội dung vi phạm mà không cần cung cấp danh tính, trong khi các nền tảng chính thống thường yêu cầu thông tin cá nhân như địa chỉ email, thẻ tín dụng hoặc tài khoản đăng nhập.

Niềm tin cá nhân hoặc triết lý tự do thông tin: Một số người không đồng tình với sự tồn tại hoặc tính hợp pháp của hệ thống luật bản quyền, từ đó tự cho mình quyền chia sẻ và sử dụng tác phẩm mà không cần xin phép.

Vi phạm không chủ ý hoặc vi phạm nội bộ tổ chức: Đôi khi hành vi vi phạm xảy ra trong nội bộ tổ chức do không kiểm soát chặt chẽ giấy phép sử dụng. Ví dụ điển hình là vụ việc của Quân đội Hoa Kỳ năm 2013, khi phần mềm theo dõi do công ty Apptricity phát triển được cài đặt cho hơn 9.000 người dùng dù giấy phép chỉ cấp cho 500 người. Vụ kiện được giải quyết với khoản bồi thường 50 triệu USD.

Giám đốc Liên hoan phim Tribeca – Cara Cusumano, từng nhận xét vào năm 2014 rằng: “Vi phạm bản quyền không hẳn do người ta không muốn trả tiền, mà là vì họ muốn xem ngay lập tức.”

Cô cho biết, hành vi tải xuống trái phép thường đến từ nhu cầu tức thời và mong muốn tiếp cận nội dung ngay lập tức – chẳng hạn như khi một bộ phim vừa phát hành. Phát biểu này được đưa ra trong bối cảnh Liên hoan phim Tribeca bắt đầu trình chiếu nội dung trực tuyến và giới thiệu các nhà sáng tạo chỉ hoạt động trên nền tảng số.

Để tránh các rủi ro pháp lý khi sử dụng âm nhạc, hãy đọc bài viết “Vi phạm bản quyền âm nhạc là gì? Cách biết và phòng tránh”. Bài viết này giúp bạn nhận diện hành vi vi phạm bản quyền và cung cấp các biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

Các dạng vi phạm bản quyền

Vi phạm bản quyền một tác phẩm

• Sao chép nguyên văn: Sao chép toàn bộ hoặc một phần tác phẩm có sẵn mà không được sự cho phép của tác giả hoặc chủ sở hữu quyền tác giả là hành vi vi phạm bản quyền rõ ràng.
• Lưu truyền trái phép: Việc chia sẻ, phát tán một phần hoặc toàn bộ tác phẩm mà không thuộc quyền sở hữu của mình – dù không trực tiếp sao chép – vẫn bị xem là xâm phạm bản quyền nếu không có sự đồng ý từ người nắm giữ quyền.
• Sao chép ý tưởng và cấu trúc trình bày: Dù không trùng khớp từng câu chữ, nếu tác phẩm mới tái hiện toàn bộ hệ thống ý tưởng, chi tiết và bố cục trình bày của tác phẩm gốc, thì vẫn có thể bị coi là vi phạm bản quyền – đặc biệt nếu có bằng chứng cho thấy sự mô phỏng sát nguyên mẫu. Trường hợp này thường xảy ra trong các bài nghiên cứu, luận văn khi không trích dẫn nguồn và tác giả gốc một cách rõ ràng.
• Diễn giải lại ý tưởng gốc: Chuyển đổi tác phẩm sang ngôn ngữ khác hoặc định dạng khác (chẳng hạn như chuyển từ văn bản thành kịch bản, phim, hay hình ảnh) mà không được phép từ chủ sở hữu bản quyền vẫn bị xem là hành vi xâm phạm nếu nội dung sáng tạo cốt lõi bị sao chép.

Lưu ý: Một tác phẩm có thể được miễn trừ khỏi cáo buộc vi phạm bản quyền nếu đó là tác phẩm mới có tính sáng tạo riêng, được tổng hợp từ nhiều nguồn khác nhau, và có trích dẫn rõ ràng tên tác giả, nguồn gốc tác phẩm gốc. Tuy nhiên, trong thực tế, việc đánh giá một tác phẩm có vi phạm bản quyền hay không thường rất phức tạp, cần sự phân tích chuyên môn sâu và trong nhiều trường hợp phải có sự can thiệp của luật sư hoặc tòa án để đưa ra kết luận chính xác.

Nếu bạn gặp phải hành vi vi phạm bản quyền trên Internet, hãy tham khảo bài viết “Xử lý vi phạm bản quyền Internet: Hướng dẫn 5 bước triệt để”. Bài viết này hướng dẫn bạn các bước cần thiết để xử lý vi phạm bản quyền trực tuyến một cách hiệu quả.

Vi phạm bản quyền sáng chế

Việc sử dụng lại ý tưởng đã được cấp bằng sáng chế hợp pháp khi bằng sáng chế đó vẫn còn hiệu lực, mà không được sự cho phép của chủ sở hữu, được xem là hành vi vi phạm quyền sở hữu trí tuệ. Điều này bao gồm cả việc mô phỏng, sao chép, hoặc viết lại các mô tả kỹ thuật của sáng chế – dù bằng ngôn ngữ khác hoặc cách diễn đạt khác.

Tuy nhiên, hiệu lực của bằng sáng chế mang tính lãnh thổ – nghĩa là một bằng sáng chế được bảo hộ tại quốc gia hoặc khu vực nào thì chỉ có giá trị pháp lý tại nơi đó. Nếu không có sự bảo hộ quốc tế, việc áp dụng sáng chế tại quốc gia khác không mặc nhiên bị xem là vi phạm, trừ khi có đăng ký sáng chế tại quốc gia đó hoặc thông qua các hiệp định quốc tế liên quan.

Một dạng vi phạm thường gặp là mô phỏng lại nguyên lý sáng chế trong phần mềm. Chẳng hạn, nếu một phần mềm sử dụng giải pháp kỹ thuật tương tự với sáng chế đã được bảo hộ, dù viết bằng ngôn ngữ lập trình khác, thì vẫn có thể bị coi là xâm phạm quyền sở hữu sáng chế – đặc biệt nếu cấu trúc giải pháp và logic kỹ thuật tương đồng.

Lưu ý:

• Hai sáng chế có thể trông giống nhau nhưng vẫn hợp pháp nếu chứng minh được là phát minh độc lập, không sao chép lẫn nhau. Việc chứng minh thường dựa vào các yếu tố như: thời gian tạo lập, người làm chứng, tài liệu phát triển và sự khác biệt về logic, mục đích hoặc cách cấu trúc kỹ thuật.
• Bằng sáng chế có thời hạn bảo hộ nhất định, thường là tối đa 20 năm theo chuẩn quốc tế. Sau khi hết hiệu lực, sáng chế trở thành kiến thức công cộng (public domain), và mọi người có quyền tự do sử dụng mà không cần xin phép.

Khác

Ngoài việc sao chép văn bản hay nội dung âm nhạc, hành vi vi phạm bản quyền còn bao gồm:

• Sao chép hoặc mô phỏng thương hiệu, biểu tượng: Việc tái sử dụng hoặc làm nhái các yếu tố nhận diện thương hiệu như logo, tên gọi, slogan của tổ chức/doanh nghiệp mà không được phép là hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Đặc biệt, trong nhiều trường hợp, vi phạm mang tính hệ thống, diễn ra âm thầm và kéo dài, khiến việc phát hiện và chứng minh trước tòa trở nên rất phức tạp và tốn kém về thời gian, nhân lực, tài chính.
• Sao chép ý tưởng, bố cục mang tính sáng tạo đặc thù: Một số hành vi không sao chép nguyên văn nhưng bắt chước cấu trúc, trình tự nội dung, kỹ thuật trình bày – vốn là thành quả của quá trình đầu tư sáng tạo – cũng có thể bị xem là vi phạm, nếu có thể chứng minh là sao chép có chủ ý.

Một số ngoại lệ trong lĩnh vực tôn giáo:

• Sao chép Kinh điển Phật giáo: Trong nhiều trường hợp, việc sao chép các văn bản thuộc Tam Tạng Kinh điển như Kinh, Luật, Luận từ các bậc thầy, các vị Tổ hay các bậc cố Tăng Ni không bị coi là vi phạm bản quyền, vì các nội dung này thường được xem là di sản tâm linh được phép lưu truyền rộng rãi [cần dẫn nguồn].
• Văn bản của các Tăng sĩ truyền bá giáo pháp: Một số Tăng sĩ chủ động khuyến khích việc chia sẻ, sao chép bài viết của họ nhằm mục đích hoằng pháp và truyền bá văn hóa tâm linh. Trong các trường hợp này, nếu người sao chép ghi rõ tên tác giả, nguồn gốc và ấn phẩm gốc, thì thường được xem là hợp lệ và không vi phạm bản quyền. Ví dụ: các bài viết của soạn giả Thiện Nhật thường có ghi chú rõ ràng cho phép sao chép phục vụ việc học hỏi.

Để bảo vệ tác phẩm của mình khỏi vi phạm bản quyền kỹ thuật số, bạn có thể tìm hiểu về giải pháp phần mềm V-Guard trong bài viết “Giải pháp chống vi phạm bản quyền kỹ thuật số hiệu quả”. Phần mềm này giúp phát hiện và ngăn chặn hành vi vi phạm bản quyền trên các nền tảng trực tuyến.

Vi phạm bản quyền bị phạt ra sao?

Tùy theo tính chất và mức độ nghiêm trọng, hành vi vi phạm bản quyền có thể bị xử lý theo ba hình thức chính: hành chính, dân sự và hình sự.

Xử phạt hành chính

Các hành vi xâm phạm quyền tác giả có thể bị xử phạt bằng tiền với mức phạt dao động từ 3.000.000 đồng đến 250.000.000 đồng, tùy theo từng hành vi cụ thể. Ngoài ra, người vi phạm còn có thể bị áp dụng các biện pháp khắc phục hậu quả, như:

• Buộc cải chính công khai thông tin sai lệch trên các phương tiện truyền thông
• Gỡ bỏ các bản sao tác phẩm vi phạm
• Tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm

Để hạn chế nguy cơ vi phạm bản quyền và đồng thời tối ưu hóa giá trị từ các tác phẩm âm nhạc do mình sở hữu, bạn có thể tham khảo dịch vụ bán bản quyền nhạc của BH Media – giải pháp giúp nghệ sĩ và nhà sản xuất chuyển nhượng quyền sử dụng một cách minh bạch, đúng pháp luật.

Trách nhiệm dân sự

Chủ sở hữu quyền tác giả có quyền khởi kiện dân sự tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền để yêu cầu xử lý người vi phạm bằng các biện pháp như:

• Buộc chấm dứt hành vi xâm phạm
• Yêu cầu xin lỗi, cải chính công khai
• Bồi thường thiệt hại do hành vi xâm phạm gây ra
• Buộc tiêu hủy hoặc chuyển mục đích sử dụng (phi thương mại) các hàng hóa, nguyên vật liệu, phương tiện đã dùng để tạo ra sản phẩm vi phạm, với điều kiện không làm ảnh hưởng đến việc khai thác quyền của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ

Để tránh vi phạm bản quyền khi sử dụng tác phẩm âm nhạc của người khác, hãy tham khảo bài viết “Cấp phép sử dụng tác phẩm âm nhạc là gì?”. Bài viết này giải thích quy trình cấp phép sử dụng tác phẩm âm nhạc và các điều kiện cần thiết để tuân thủ pháp luật.

Truy cứu hình sự

Trong các trường hợp vi phạm bản quyền có quy mô lớn, mục đích thương mại, hoặc gây thiệt hại nghiêm trọng cho chủ thể quyền, người vi phạm có thể bị truy tố hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự. Các hình phạt có thể bao gồm phạt tiền, cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù, tùy theo mức độ nghiêm trọng của hành vi.

Trước khi sử dụng nhạc trong video của mình, bạn nên kiểm tra xem nhạc đó có bản quyền hay không. Bài viết “Cách nhận biết nhạc có bản quyền trên YouTube” sẽ hướng dẫn bạn cách sử dụng các ứng dụng như SoundHound và TunestoTube để nhận diện và kiểm tra thông tin bản quyền của nhạc.

Các hành vi được xem là vi phạm bản quyền

Xâm phạm quyền nhân thân (Điều 19 Luật SHTT): Đây là những quyền gắn liền với cá nhân tác giả, không thể chuyển nhượng, bao gồm:

• Đặt tên cho tác phẩm
• Được đứng tên thật hoặc bút danh trên tác phẩm; được nêu tên khi tác phẩm được công bố hoặc sử dụng
• Quyền công bố hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm
• Quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, không bị xuyên tạc, cắt xén, sửa đổi theo cách ảnh hưởng đến danh dự, uy tín của tác giả

Xâm phạm quyền tài sản (Điều 20 Luật SHTT):  Các hành vi sử dụng tác phẩm mà không được phép của chủ sở hữu quyền tài sản, bao gồm:

• Làm tác phẩm phái sinh
• Biểu diễn trước công chúng
• Sao chép toàn bộ hoặc một phần tác phẩm, trực tiếp hoặc gián tiếp
• Phân phối, nhập khẩu để phân phối đến công chúng
• Phát sóng, truyền đạt qua các phương tiện hữu tuyến, vô tuyến, mạng điện tử hoặc bất kỳ công nghệ nào khác
• Cho thuê bản gốc hoặc bản sao tác phẩm điện ảnh, chương trình máy tính (trừ khi chương trình máy tính không phải là đối tượng chính của việc cho thuê)

Khi bạn đã hiểu rõ về các hành vi vi phạm bản quyền âm nhạc và những hậu quả pháp lý nghiêm trọng có thể xảy ra, bước tiếp theo là thực hiện đúng quy trình xin phép bản quyền nhạc để đảm bảo việc sử dụng nhạc hợp pháp và tránh rủi ro vi phạm quyền tác giả.

Vi phạm quy định về các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả: Không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ các điều khoản liên quan đến giới hạn quyền tác giả:

• Điều 25: Các trường hợp sử dụng tác phẩm không phải xin phép
• Điều 25a: Các ngoại lệ dành cho người khuyết tật
• Điều 26: Giới hạn quyền tác giả trong một số trường hợp cụ thể

Phá hoại biện pháp bảo vệ quyền tác giả

• Cố tình vô hiệu hóa hoặc làm suy yếu các biện pháp công nghệ mà tác giả hoặc chủ sở hữu đã áp dụng để bảo vệ quyền tác giả
• Sản xuất, phân phối, quảng bá hoặc cung cấp dịch vụ liên quan đến thiết bị, sản phẩm hoặc linh kiện dùng để phá vỡ biện pháp công nghệ nêu trên, dù biết rõ mục đích sử dụng trái phép

Xâm phạm thông tin quản lý quyền

• Tự ý xóa, thay đổi hoặc gỡ bỏ thông tin quản lý quyền mà không được phép, khi biết rõ hành vi này sẽ góp phần hoặc che giấu hành vi xâm phạm
• Phân phối, nhập khẩu, phát sóng hoặc truyền đạt đến công chúng các bản sao đã bị xóa/thay đổi thông tin quản lý quyền mà không có sự đồng ý của chủ sở hữu

Vi phạm nghĩa vụ của doanh nghiệp trung gian: Doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian (như nền tảng số, mạng xã hội, nhà cung cấp lưu trữ…) không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ các điều kiện để được miễn trừ trách nhiệm pháp lý theo quy định tại khoản 3 Điều 198b của Luật Sở hữu trí tuệ.

Vi phạm bản quyền không chỉ gây thiệt hại tài chính mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín và quyền lợi của tác giả, nghệ sĩ và các nhà sản xuất nội dung. Trong thời đại số, việc tuân thủ luật bản quyền là điều bắt buộc đối với cá nhân và tổ chức sáng tạo nội dung. BHMEDIA – đơn vị tiên phong trong lĩnh vực bản quyền số tại Việt Nam – luôn đồng hành cùng bạn trong việc xử lý vi phạm bản quyền trên các nền tảng như YouTube, TikTok, Facebook, đảm bảo nội dung của bạn được bảo vệ hợp pháp, hiệu quả và bền vững.